Tiết 40:
1. Ví dụ.
Câu hỏi 1: Những từ ngữ in đậm trong các
đoạn trích có nghĩa là gì? Tại sao người
viết, người nói lại dùng cách diễn đạt đó?
a. Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi
tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và
các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng
bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu
bạn khắp nơi điều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc)
b. Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời
(Tố Hữu, Bác ơi)
c. Lượng con ông Độ đây mà....Rõ tội
nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn
(Hồ Phương, Thư nhà)
Câu hỏi 2 : Vì sao trong câu văn,
tác giả dùng từ “bầu sữa” mà không
dùng từ ngữ khác cùng nghĩa?
Phải bé lại lăn vào lòng một người
mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của
người mẹ, để bàn tay người mẹ
vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi
rôm ở sống lưng cho, mới thấy
người mẹ có một dịu êm vô cùng.
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Câu hỏi 3: So sánh hai cách
nói, cho biết cách nói nào
nhẹ nhàng, tế nhị hơn:
a. Con dạo này lười lắm.
b. Con dạo này không được
chăm chỉ lắm.
Câu hỏi 4: Vì sao người viết,
người nói lại dùng từ “khám
nghiệm tử thi” mà không dùng
từ ngữ khác cùng nghĩa?
Người ta đang khám nghiệm
tử thi.
Tại sao Bác Hồ không dùng cách nói
ngắn gọn “phòng khi tôi chết” mà
lại dùng cách nói này? Qua đó, em
cảm nhận Bác Hồ là người như thế
nào?
VD1:
- đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin
và các vị cách mạng đàn anh
khác
- đi
- chẳng còn
=> Giảm đau buồn
VD2:
- bầu sữa => Tránh thô tục,
thiếu lịch sự
2. Nhận xét:
VD3:
Con dạo này không được chăm
chỉ lắm
=> Diễn đạt tế
nhị, uyển chuyển
VD4:
Người ta đang khám nghiệm tử
thi.
=> Tránh ghê sợ,
nặng nề
Nói giảm nói tránh là gì?
Tìm các ví dụ trong thơ văn
có sử dụng biện pháp nói
giảm nói tránh?
| Câu | Nói giảm, nói tránh | Cách nói giảm, nói tránh |
| a1. Ông cụ đã chết rồi. | ||
| a2. Ông cụ đã quy tiên rồi. | ||
| b1. Bài thơ của anh dở lắm | ||
| b2. Bài thơ của anh chưa được hay lắm |
||
| c1. Anh còn kém lắm | ||
| c2. Anh cần phải cố gắng hơn nữa | ||
| d1. Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ. |
||
| d2. Anh ấy (...) thế thì không (...) được lâu nữa đâu chị ạ. |
Hãy cho biết câu nào sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh và thực hiện phép nói
giảm, nói tránh bằng cách nào?
| Câu | Nói giảm, nói tránh | Cách nói giảm, nói tránh |
| a1. Ông cụ đã chết rồi. | ||
| a2. Ông cụ đã quy tiên rồi. | X | Dùng từ đồng nghĩa |
| b1. Bài thơ của anh dở lắm | ||
| b2. Bài thơ của anh chưa được hay lắm |
X | Phủ định từ ngữ trái nghĩa |
| c1. Anh còn kém lắm | ||
| c2. Anh cần phải cố gắng hơn nữa | X | Nói vòng |
| d1. Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ. |
||
| d2. Anh ấy (...) thế thì không (...) được lâu nữa đâu chị ạ. |
X | Nói trống, tỉnh lược |
Hãy cho biết câu nào sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh và thực hiện phép nói
giảm, nói tránh bằng cách nào?
* Lưu ý:
- Có 4 cách nói giảm, nói tránh:
• Dùng từ đồng nghĩa
• Phủ định từ ngữ trái nghĩa
• Nói vòng
• Nói trống, tỉnh lược
CLIP 2 TÌNH HUỐNG
Vậy tình huống nào
không nên sử dụng
biện pháp nói giảm,
nói tránh?
Những tình huống không sử dụng nói
giảm, nói tránh:
•Trong trường hợp cần phê bình nghiêm khắc
•Khi cần đưa ra thông tin chính xác, cụ thể trong
văn bản hành chính (biên bản, báo cáo…)
BT1: Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh cho sau
đây vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay
nhau, có tuổi, đi bước nữa.
a. Khuya rồi, mời bà..............
b. Cha mẹ em........................... từ ngày em còn rất bé, em về ở
với bà ngoại.
c. Đây là lớp học cho trẻ em……….......
d. Cha nó mất, mẹ nó.........................., nên chú nó rất thương nó.
đ. Mẹ đã .............. rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.
chia tay nhau
đi nghỉ
khiếm thị
đi bước nữa
có tuổi
BT2: Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử
dụng cách nói giảm, nói tránh?
a1: Anh phải hòa nhã với bạn bè.
a2: Anh nên hòa nhã với bạn bè.
b1: Anh ra khỏi phòng tôi ngay.
b2: Anh không nên ở đây nữa.
c1: Xin đừng hút thuốc trong phòng.
c2: Cấm hút thuốc trong phòng.
d1: Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
d2: Nó nói như thế là ác ý.
e1: Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.
e2: Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi
Mỗi nhóm viết các câu nói giảm nói tránh theo cách
phủ định từ ngữ trái nghĩa. Nhóm nào đặt được
nhiều câu đúng nhất sẽ giành chiến thắng.
VD: Anh lười học quá!
-> Anh chưa được chăm học lắm!
BT4: Việc sử dụng cách nói giảm nói tránh tùy thuộc
vào tình huống giao tiếp. Trong trường hợp nào
không nên dùng cách nói giảm nói tránh?
• Trong trường hợp cần phê bình nghiêm khắc
• Khi cần đưa ra thông tin chính xác, cụ thể trong văn bản
hành chính (biên bản, báo cáo…)